Alber
|
|
Quel articul chì l'è scrivüü in Lumbard, cun l'urtugrafia insübrica ünificada. |
L'Àlbor (anca arbor o alber) l'è una pianta che la viu tanti an, e per quést l'è buna da crés in volt cun un füst drit e legnùz che'l se ciàma trunch, e che'l pöd avègh di ram che s'aliméntun cun la linfa, grasie ai radìz e a le föie.
I albor i èn divérs dai arbüst miga apena per i dimensión, ma anca parché i gh'han un ünich trunch chel partìs da tera.
El légn di albor el servìs principalmént par fa i mobil e i finèstor d'le cà, ma anca la carta o par és brüzàd par scaldàs.
Cume l'è fai
[Modifega | modifica 'l sorgent]L'albor da grand l'è 'na pianta legnùza che a diferénsa dell'arbüst el gh'ha un füst perèn e un trunch cun ramificasión néla part süperiùr. El trunch l'è furmàd da püsè strat: la part püsè estèrna l'è la rüsca, el scund strat l'è ciamàd libor, el ters l'è el cambi e in ültim gh'è el cilìndor centràl che l'è furmàd dal légn. Ogni albor el gh'ha la so furma caraterìstega che la dipénd dala cunfurmasión dal trunch (svilüp in altésa e diàmeter) e dall'inséma d'le ramificasión. L'albor cun la püsè granda circunferénsa dal trunch l'è el baobab che el riva anca a püsè de 40 metor. La zgiàfa dell'albor l'è faia dale föie e dai ram e la pöd és:
I föi pödun cascà o és persistént e a scunda d'la lur furma se pödun clasificà dü categurìe de albor: aghiföi o latiföi.
I albor pödun viu isulàd, in grüp de un'ünica spéce (cume ind la pinéta), o de spéce divèrse (busch o màcia). Par el mutìu che i radìz i èn tant luntàn dale föie, i albor i èn tant ezigént dal punt de vista climàtich: pödun miga viu ind le zone dezèrtiche, subàrtiche e sura munt trop volt, indùe de solit gh'èn i arbüst.
I albor i èn divìz in 3 categurìe:
- Furestài
- Frütìfer
- Urnamentài