Nucli (fisega)

Quell articol qì l'è scrivud in Lombard, cond l'ortografia Scriver Lombard.

Modell de un atom cont ol nucli in mez e i eletron qe ge jirenn intorn.

Ol nucli a l'è ol cirœl de l'atom, ol sit indovè qe la sa trœva manemàn tuta la so massa ind un spazi picin fiss.
Ol nucli a l'è formad de partexei ciamade barion, jeneralment proton e neutron ; i neutron a inn de solit plussee dei proton, fœra qe ind i atom plussee linjer, indovè qe a inn l'istess numer opur de men, comè ind l'idrojen (l'isotop plussee frequent, ol prozi, al g'ha nanca un neutron).
Ol numer de proton a l'è important per definir l'atom e dei l'elements qimeg q'al ge corespond, e defait al se ciama numer atomeg (Z) ; se se considera ol total dei partexei qe g'è ind el nucli, al vegn fœr ol numer de massa, q'al consent de indentifegar i diferents isotop de l'istess atom.
La forza qe la tegn insema i partexei ind el nucli a l'è la forza nuclear forta.

G'è dei atom qe se desfenn per dei process radioativ, q'al vœl dir qe spantegenn eletron (emission beta) opur nucli de eli-2 (emission alfa) a volta enerjia.
Ind la tavola periodega a g'è dei elements stabei e olter men stabei, cont una vita media de frazion de segond. I rexon de qei comportaments qí a inn do :

• cont plussee qe un atom a l'è gross, men a l'è stabel : i atom de numer atomeg superior a'l piomb (82) a inn semper radioativ, quei de sota domà ind un quai cas ;
• i atom cont gross diferenze de numer intra proton e neutron g'hann tendenza a vessr radioativ ; per esempi, se se varda l'idrojen, ol prozi (H-1) a l'è stabel, ol deuteri anca, ma jemò ol trizi al se desfa, anca se ind un temp long ; ol H-4 a l'è radioativ, cont una vita curta fiss.