Lavagna

Lavagna (Lavàgna in ligur), l'è ün cumün de 12 927 abitànt che 'l se troeuva in Ligüria, Pruvincia de Genua. El cunfìna coi cumün de Chiavari, Cogorno, Ne e Sestri Levante.

Geografia fisica[Modifega | modifica 'l sorgent]

La cità la se troeuva in sü la Rivera de Levànt de la Ligüria, in de la zona del Tigùli, ma la se slunga anca in de l'entrutèra. L'è a 41 chilòmeter da Genua. El teritòri cumünàal l'è divìs da quèl de Chiavari dal fiüm Entèla, che'l và a finì denter el mar propi in mèzz ai dò cità.
In del 2007 gh'hànn dàa a Lavagna la "Bandèra blü" perchè'l sò mar l'è minga spurch.

Evoluzion demografega[Modifega | modifica 'l sorgent]

L'andament del nümer de abitant del cumün de Lavagna l'è mustraa in de la tabela chi de sutta

Abitant censid

Storia[Modifega | modifica 'l sorgent]

Inscì cumè olter cumün de la Ligüria, Lavagna la se ghà svilupàda in dij ànn dij Rumàn cunt el nòmm latìn de Lavania. El nòmm del sitt l'è restàa semper inscì, fin a diventà quèl d'incoeu.
In ün prìmm temp, Lavagna l'è stàda üna cuntèa dij Caruling e dopu l'è diventàda dij vescuf de Genua. Pussèss de la famiglia Fieschi, fìn al 1198 l'ha fàa sü ün frach de prublèmi a la Republica Ligura.
In del XII secul, Lavagna l'è diventàa ün Cumün de per lüü, anca se l'è stàda semper cuntrulàda ün poeu dai Fieschi.
In del 1564 l'è stàda sachegiàda dal pirata türch Dragut, che l'ha fàa ün frach de dànn cumè anca in olter paes del Levànt.
In del 1815, dopu el Cungrèss de Viena, Lavagna l'è stàda asegnàda al Règn de Sardegna, cumè tütta la Republica Ligura; dal 1861 la fa part de l'Itàlia.

Stèma[Modifega | modifica 'l sorgent]

El stèma uficiàal de Lavagna l'è stàa apruvàa dal re Umbert I d'Itàlia cunt el decret del 23 febràr 1890. L'è ün scüd de culùr or, cunt ün unda blü, ün castèll in sü la roccia ed in cima üna grü de culùr argent. El mòtt l'è Entella ("Entèla"), cumè'l fiüm che'l pàssa arent a la cità.

Munument e alter sitt interessànt[Modifega | modifica 'l sorgent]

Gesi[Modifega | modifica 'l sorgent]

Basilica de San Stèven[Modifega | modifica 'l sorgent]

I prìmm nutìzi de üna gesa fàda sü in del sitt in duvè incoeu ghè la basilica l'è del VI secul, in duvè che gh'èra anca üna tùr de segnalaziùn. Atacàa a la gesa, i Fieschi hànn fàa sü ün castèll, tràa a bàss forsi in del 1100 dai suldàa genués o - pussee prubàbil - in del 1200 da l'imperatùr Federich II, per vendicàss de la scomùnica che gh'aveva dàa'l papa Inucenzi IV, che l'èra de la famiglia Fieschi.
I laurà per fà sü la gesa noeuva, in duvè che gh'èra quèla vègia e'l castèll, hin iniziàa el 15 agust 1650, quànd gh'hànn metüü giò la prima pedra. Gh'hànn finìi de fàa la gesa in del 1668 e l'è stàda cunsacràda el 18 utuber 1703.
La basilica, che la gh'ha düü campanìl, la gh'ha trè navàdi e gh'ha denter ün frach de altàar in dij dò lati e vün grand in de la navàda in mèzz; in süi mür gh'hin afrèsch e hin cunservàa anca dij pitùri su tela.

Santuàri de la Madòna del Càrmen[Modifega | modifica 'l sorgent]

El santuàri l'è stàa fàa sü tra'l 1617 e'l 1631, insèmm a ün cunvent dij fràa Carmelitàn; in del dì de l'inauguraziùn l'è stàda dunàda üna statuèta de lègn de la Madòna del Carmelo, che anca incoeu la se troeuva in sü l'altàar magiùr.
Dopu l'arìvi de Napuleon in Ligüria in del 1799, i Carmelitàn gh'hànn dovüü nà via, perchè gh'aveva suprèss el cunvent.
In del 1806 in de la gesa se gh'ha reprendüü a fà i mèssi; in del chiòster gh'hànn fàa denter la bibliuteca.
La faciàda del santuàri la gh'ha ün purtùn centràal del XIX secul e dumà trè finèster; la gh'ha üna navàda cunt sès capèli. I altàar hin fàa cunt el marmo de Lavagna. I afrèsch hin fàa da Alessandro Franchi tra'l 1890 e'l 1900 e da Giuseppe Repetto in del 1860; gh'hin anca dij quadri cunt sü sceni sacri.
La cassa de la prucessiùn, duperàda el 16 lügl (dì de la Madòna del Carmelo), l'è del 1857.

Santuàri de la Madòna del Punt[Modifega | modifica 'l sorgent]

In del XIII secul gh'èra üna capèla de la Madòna in sül punt sura l'Entèla, metüdi a post perché'l papa Inucenzi IV voeurèva fà pussee sigür el tocch de strada tra Lavagna e Chiavari.
In del 1451 i Fieschi gh'hànn dàa capèla e punt ai fràa Francescàn, che gh'hànn crumpàa ün terèn in sü la riva urientàal de l'Entèla per fà sü üna gesa pussee granda per mettich denter l'imàgin de la Madòna del Punt. La gesa l'è stàda cunsacràda in del 1492 e l'imàgin la ghè nàda denter in del 1500.
In del 1564 la gesa l'è stàda sachegiàda dal pirata Dragut, che però'l gh'ha minga purtàa via la Madòna del Punt.
La gesa l'è stàda ingrandìda in del 1783 e trasfurmàda cumpletament in de la fin del XIX secul: incoeu l'è de stìl neoclassich. In del 1898 l'è stàa fàa sü el campanìl in stil neogotich e gh'hànn fàa i afrèsch dedent.

Santa Giüja de Centaura[Modifega | modifica 'l sorgent]

La se troeuva in de la fraziùn cunt l'istèss nòmm. La gesa l'è stàda fàda sü in del 1301 e dedicàda a l'apòstul San Giàcum Magiùr. Dopu gh'hànn fàa sü la gesa noeuva, in del 1654, e la gh'hànn intitulàda a Santa Giüja.
Denter gh'hin i reliqui de la Santa, purtàdi in del 1724, ün crucifìss de lègn del XIV secul, ün tritich del Vult Sant del Cincent e, in de l'abside, üna tàula de lègn cunt sü Santa Giüja e oltri Santi del 1517.

Santa Maria Asùnta[Modifega | modifica 'l sorgent]

'Sta gesa chì la se troeuva in de la Fraziùn de Sorlana. L'è de per lée dal 1909.

Santa Maria Mama de la Gesa[Modifega | modifica 'l sorgent]

L'è diventàda parroccha de per lée in del 1968 e l'è stàda dedicàda a Santa Maria Mama de la Gesa l'8 setember 1977.

Uratòri de la Santissima Trinità[Modifega | modifica 'l sorgent]

La se troeuva arent al center storich de Lavagna e l'è stàda fàda sü in del XV secul. Per ün frach de temp l'èra gestìda da la cunfraternita de la Santissima Trinità, che jutàven i pover'omm, riscatàven i s'ciâf e disèven messi per i animi dij mort.
Denter gh'hin crùs per i prucessiùn, pitüri de Luca Cambiaso e ün òrghen del XVIII secul.

Olter sitt interessànt[Modifega | modifica 'l sorgent]

Palàzzi Franzoni[Modifega | modifica 'l sorgent]

Fàa sü in del 1696 e duperàa in möd diferént in del curs dij ànn, incoeu ghè denter el Municìpi.
Ün temp l'èra dij marchés Franzoni, ma dopu l'è stàa ocupàa dai suldàa francés de Napuleon in del 1797 e, per i tanti epidemij de l'inizi del XIX secul, l'è diventàa ün uspedàal.
Dopu che l'è stàa abandunàa, l'è stàa crumpàa da Lazzaro Repetto, ün paisàn lavagnés emigràa in Argentina e, in del 1907 l'è diventàa ün albergh. Dopu üna petiziùn populàar, in del 1931, el Cumün de Lavagna gh'ha crumpàa'l palazzi, che l'è inscì diventàa'l Municìpi.

Palazzi Ravenna[Modifega | modifica 'l sorgent]

L'èra ün cunvent dij fràa Carmelitàn, che dopu l'è diventàa'l sitt in duvè gh'èra'l Municìpi, fìn al 1931.
Incoeu l'è, dal 1994, la Bibliuteca Civica (dedicàda a Giovanni Serbandini in del 2004), in duvè fànn anca manifestaziùn culturaj e mustri.

Tur del Burgh[Modifega | modifica 'l sorgent]

Fursi 'sta tur chì l'hànn fàda sü i Fieschi in del XVI secul cumè tur d'avistament u de difesa; dopu l'è diventàda anca üna cà cunt üna capèla gentilizia.
Incoeu ghè denter la Galeria Artistica de l'Ardesia e la Culeziùn Alloiso: se poeurun vedè rob fàa in ardesia e ceramica, ma anca repert archeulogich truvàa in de la zona. Sot ghè ün giardìn a la genués in duvè fànn cuncèrt musicaj e mustri.

Cultura[Modifega | modifica 'l sorgent]

Musée[Modifega | modifica 'l sorgent]

Cà Carbone[Modifega | modifica 'l sorgent]

L'è in del center storich lavagnés, in via Riboli; l'è ün palazzi burghés de trìi piàn cunt decuraziùn de stìl genués. Fàda sü in de la metà del XIX secul, l'è de la famiglia Carboni (ma gestida dal "Fondo per l'Ambiente Italiano") e gh'ha denter möbil, pitüri e ugètt del XVII-XX secul.

Culeziùn "Rodolfo Alloiso"[Modifega | modifica 'l sorgent]

La se troeuva denter la Tur del Burgh e l'è gestìda dal Cumün; la gh'ha in tutàal 88 repert archeologich che vègnen dal Tigùli e gh'hin anca ceràmich e maiolich del Rinasciment, truvàdi in de la Tur dürant i laurà per mètela a post.

Manifestaziùn[Modifega | modifica 'l sorgent]

Mustra de l'antiquariàa, el terz sàbet del mées
Pàli marinàar del Tigùli, che la se tègn tra i Cumün de Santa Margherita Ligur, San Michee de Pagana, Rapàll, Zuaj, Chiavari, Lavagna e Sester Levànt in del mar innanz a 'sti sitt chì a rutaziùn in ciascün ànn tra lüj e agust
Turta dij Fieschi, cünt ün curtee in custüm tradiziunài tra'l 7 e'l 14 agust
Campiunàa invernàal "Golfo del Tigullio", regàda per bàrchi a vela da 7,50 a 30 meter (5nuvember - 4 febràr)
"Corsica per Due", regàda de barchi a vela cun partensa e arivi a Lavagna e navigaziùn inturn a la Corsica (fin de magg)
Pre-winter Sail Contest, séri de regàdi de barchi a vela (fin de utuber)
Fera de la Primavera, la prima dumènega de marz
Fera de San Simùn, el 28 utuber
Fera de l'Agricultura, i ültim sàbet e dumènega de lüj
Fera de la Madòna del Càrmen, la matìna del 16 lüj
Fera de San Stèven, la matìna de la prima dumènega dopu'l 3 agust
Festa de Sant'Eufemiàn, el 2 giügn in de la fraziùn Cerreto
Sagra de la Fucàcia cünt la salvia, i prìmm sabet e dumènega de agust in sül piazzàal de la gesa de Santa Giüja
Sagra de l'Obersgina, el 16 agust in de la fraziùn Surlàna
Sagra dij Fritej, la segunda dumènega de agust in de la fraziùn Surlàna
Sagra de San Bernàrd, el 20 agust in de la fraziùn cünt ul nòmm istess
Sagra dij Nùus, el 8 e'l 9 setember in de la fraziùn Punt de la Madalèna

Persunàgg famùs[Modifega | modifica 'l sorgent]

Sinibaldo Fieschi (Genua, 1195 circa – Napuli, 7 dicember 1254), diventàa papa cunt el nòmm de Inucenzi IV
Ottobono Fieschi (Genua, 1205 circa – Viterb, 18 agust 1276), diventàa papa cunt el nòmm de Adriàn V
Gaetano Previati (Ferara, 1852 - Lavagna, 1920), pitùr
Virginia Dighero (Lavagna, 24 dicember 1891 - 28 dicember 2005), la persuna pussee vègia d'Itàlia
Giovanni Battista Campodonico (Lavagna, 20 genàr 1892 – Chiavari, 11 magg 1958), prèvet e müsicista
Giovanni Serbandini (Chiavari, 1912 – Lavagna, 1999), pulìtich
Giulio Sanguineti (Lavagna, 20 febràr 1932), vescuf
Giorgio Repetto (Lavagna, 1952), calciatùr
Fanny Cadeo (Lavagna, 11 setember 1970), atrìss e dòna de spetàcul

Ecunumia[Modifega | modifica 'l sorgent]

L'ecunumia de Lavagna l'è fundàda specialment per el türism; in particulàar, in de la fraziùn Cavi de Lavagna gh'hin ün frach de stabiliment balneàr.
In dij dintùrn gh'hin dij cavi de ardesia: i lavègn che vègnen duperàa per scrìf in di scoeuj se ciàmen inscì propi perchè hin fàdi de ardesia che vègn da Lavagna.

Trasport[Modifega | modifica 'l sorgent]

Stràdi[Modifega | modifica 'l sorgent]

Lavagna la se troeuva in sü la Via Aurelia, vègia strada dij Rumàn che da Ruma la và fìn al cunfìn francés.
A Lavagna ghè anca üna surtìda de l'Autostrada A12 Genua-Rusignàn.