Leonhard Euler

Articol di 1000 che tucc i Wikipedie gh'hann de havégh
De Wikipedia

Chest artícol a l'è scricc in Lumbàrt, ortograféa orientàl unificàda.


Leonhard Euler, endèn quàder de Johann Georg Brucker

Leonhard Euler, cunusìt apò col nòm de Euléro (nasìt a Basilea ai 15 de bril del 1707 – mórt a San Pietroburgo, ai 18 de setèmbe del 1783), l'è stat en matemàtich e fìzich svìser.

L'è cunsideràt el piö 'mportànte matemàtich de l'Ilumìnismo. Aliévo del Johann Bernoulli, l'è famùs per véser stat giü dei piö prulìfich de töcc i tép e 'l g'ha furnìt cuntribüsiù fondamentài en divèrsi setùr: anàlizi infinitezimàla, funsiù speciài, mecànica rasiunàla, mecànica dei còrp celèscc, teorìa dei nömer, teorìa dei gràf. Par che 'l Pierre Simon Laplace el g'hàpe dit 'na ólta "Lizì l'Euléro; lü l'è 'l maèstro de töcc nóter ".[1]

Euléro l'è stat sens'óter el piö gran furnidùr de "denominasiù matemàtiche ": el g'ha dat el sò nòm a 'na quantità 'mpresionànte de fòrmule, teorémi, métodi, critéri, relasiù e equasiù. En geometrìa: el sércol, la rèta e i póncc de Euléro relatìf ai triàngoi, piö la relasiù de Euléro, che la riguardàa 'l sércol circuscriìt a 'n triàngol; endèla teorìa dei nömer: el criterio de Euléro, l' indicadùr de Euléro, l' identità de Euléro, la congetüra de Euléro; endèla mecànica: i àngoi de Euléro, el càrich crìtich de Euléro (per l'instabilità); endèl'anàlizi: la costànte de Euléro-Mascheroni; en lògica: el diagràma de Euléro-Venn; endèla teorìa dei graf: la relasiù de Euléro; en àlgebra: el método de Euléro (relatìf a la sulusiù de le equasiù de gràdo quàrt); endèl càlcol diferensiàl: el método de Eulero (per le equasiù diferensiài).

Sèmper al Euléro gh'è ligàt dei óter ogècc matemàtich: el cìclo eulerià, el graf eulerià, la funsiù euleriàna de prìma spéce o funsiù béta, e chèla de segónda spéce o funsiù gàma, la cadéna euleriàna de 'n graf sènsa ànse, i nömer eulerià (diferèncc del Nömer de Euléro).

Aisebé che l'ìes suratöt en matemàtich, el g'ha dat dei contribùti 'mportàncc apò a la fìzica e 'n particolàr a la mecànica clàsica e a chèla dei còrp celèscc. Per ezèmpe, el g'ha svelöpàt l'equasiù de le traf de Euléro-Bernoulli e le equasiù de Eulero-Lagrange. E pò amò, el g'ha determinàt le òrbite de divèrse cométe.

Euléro el g'ha mantignìt relasiù con divèrsi matemàtich del sò tép; in particolàr el g'ha ìt 'na corespondènsa prulungàda col Christian Goldbach col quàl el g'ha confrontàt i sò rezültàcc. El g'ha cuurdinàt apò 'l laurà de sèrte óter matemàtich ghe 'l gh'ìa vizì: i sò fiöi Johann Albrecht Euler e Christoph Euler, i mèmber de l'Académia de San Pietroburgo W. L. Krafft e Anders Johan Lexell e 'l sò segretàre Nicolaus Fuss (che l'ìa apò 'l spus de sò niùda); a töcc i sò colaburadùr el g'ha recunusìt i sò mèrecc.

Töt ensèma, se conós 886 püblicasiù de Euléro. 'Na bùna part de la simbologìa matemàtica amò 'ncö 'n üzo l'è stàda introducìda de l'Euléro, per ezèmpe i per i nömer imaginàre, Σ come sìmbol per la somatòria, f(x) per indicà le funsiù. El g'ha difundìt l'üzo de la lètera π per indicà 'l pi gréco.


Òpere[Modifega | modifica 'l sorgent]

La fìrma de l'Euléro.

Note[Modifega | modifica 'l sorgent]

  1. Dunham, William (1999). Euler: The Master of Us All. The Mathematical Association of America, xiii. “Lisez Euler, lisez Euler, c'est notre maître à tous.” 

Bibliografìa[Modifega | modifica 'l sorgent]

  • Filippo Di Venti e Alberto Mariatti. Leonhard Euler tra realtà e finzione. Bologna, Pitagora, 2000. ISBN 88-371-1202-5.
  • John Derbyshire. L'ossessione dei numeri primi: Bernhard Riemann e il principale problema irrisolto della matematica. Torino, Bollati Boringhieri, 2006. ISBN 88-339-1706-1.
  • Carl Boyer. Storia della Matematica. Milano, Mondadori, 1990. ISBN 88-04-33431-2.
  • William Dunham. Euler, the master of us all. The Mathematical Association of America, 1999. ISBN 0-88385-328-0. (EN)
  • Ioan Mackenzie James. Remarkable Mathematicians: From Euler to von Neumann. Cambridge, Cambridge University Press, 2002. ISBN 0-521-52094-0. (EN)
  • John Simmons. The giant book of scientists: The 100 greatest minds of all time. Sydney, The Book Company, 1997. (EN)