Dinosaver
![]() |
Quest articol chì l'è scrivud in lombard, con la Noeuva Ortografia Lombarda |
Dinosauria | ||||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
![]() ![]() Apatosaurus (un Sauropod)
| ||||||||||||||||||
Classifigazion sientífiga | ||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||
Sotagrup | ||||||||||||||||||
|
I Dinosaver inn un grup diversificad de retii in del clade Dinosauria (Owen, 1842), part del grup di sauropsidi diapsidi. Hann fad la sò aparizzion in del period Triassich, intra 243 e 233.23 milion d'agn fa, anca se la sò orisgin e el moment del sò desvilup inn ancamò oget de indasgin. I inn stad i vertebrad terrester pussee important de poeu de l'estinzion del Triassich de 201.3 milion d'agn indree e hann dominad la Terra per tut el Giurassich e 'l Cretaceo (tuta l'era ciamada Mesozoich).
Al dì d'incoeu se sa, grazzie ai fossii, che anca i usei inn di dinosaver cont i piume; i vegnen de i teropodi del Tard Giurassich, e inn i unich dinosaver restad viv de poeu de l'estinzion de 66 milion d'agn indree.[1] I dinosaver inn donca spartid in du: dinosaver avian – i usei – e dinosaver minga avian, quei che inn mort.
I usei, pussee de 11mila speci, inn un grup de vertebrad assossenn diversificad: grazzie a l'istudi di usei e insema a quell di fossil i paleontolegh sann che i dinosaver i era viscor, i faseven i oeuv e i gnal e i curaven sovenz i fioeui. Prima de quist studi chì, fin'a i agn Setanta, a se saveva nò che i usei eren dinosaver e se credeva che i dinosaver i era tucc slofi e cont el sangh fregg. I studios i hann descovert pussee de una miara de speci de dinosaver, spantegade in tut i continent.
Tancc dinosaver i era biped, come i sò prim progenidor, ma tante speci i era di quadruped o podeven passà de una posizzion con l'alter. Tancc i gh'haveven di carater per difendes o trovà el compagn, come corna, sceste, spine e armadure. Del moment che i usei i gh'hann bisogn de vesser linsger per sgolà, tanti i inn piscinin; inscambi intra i dinosaver mort a l'era normal che fudessen di bestie putost grande, fin'a 40 meter de longhezza intra de i sauropod. I inn stad i animai terrester pussee grand de semper. Tamen gh'era anca dinosaver piscinin, ma inn pussee dificii de trovà perchè i oss piscinit se conserven nò come quei grand.
I prim fossii i inn stad studiad in manera sientifega in del secol quell de Desnoeuv, e el nom dinosaver (che el voeul dì "terribil luserta") a l'è stad importad del Sir Richard Owen in del 1842. D'alora el studi di dinosaver a l'è cressud e al dì d'incoeu i inn intra i animai pussee famos al mond, pussee amad e rapresentad in la cultura popolar.
Definizzion
[Modifega | modifica 'l sorgent]
Storia di studi
[Modifega | modifica 'l sorgent]Storia pre-sientifega
[Modifega | modifica 'l sorgent]I fossii di dinosaver i era conossud de secoi, anca se la sò vera natura a l'era minga ciara. I cines je ritegniven oss de dragh: per fà un esempi el Huayang Guo Zhi (華陽國志), un document fad del Chang Qu (常璩) in del temp de la Dinastia Jin Ocidental (265–316), el citava la descoverta de dei oss de dragh a Wucheng, in la provincia de Sichuan.[2] In Europa, i fossii i era considerad i rest di sgigant e di creadure biblegh.[3]
Prime indagin
[Modifega | modifica 'l sorgent]I prime descrizzion sientifeghe di oss de dinosaver inn stade fade in del secol quell di Derset in Inghilterra. Una part d'un oss, conossud incoeu 'me un oss del galon de Megalosaurus, a l'è stada desquatada in d'una cava de calcar a Cornwell, vesin a Chipping Norton, in del Oxfordshire, in del 1676. L'oss a l'è stad mandad al Robert Plot, professor de Chimega a l'Università de Oxford, che l'ha publicad una descrizzion del femor in del sò The Natural History of Oxford-shire (La Storia Natural del Oxfordshire), in del 1677.[4] Lu l'ha ben riconossud l'oss come l'estremità debass de un femor de un gross animal, trop grand per vesser de una spece conossuda. L'ha pensad che l'era el femor de un grand om, un titan o sgigant. Edward Lhuyd, un amis del Sir Isaac Newton, l'ha publicad el Lithophylacii Britannici ichnographia (1699), el prim tratad sientifegh sora de un animal conossud al dì d'incoeu 'me dinosaver.[5] El descriveva un denc de sauropod, el "Rutellum impicatum", trovad a Caswell, vesin a Witney, Oxfordshire.
Intra el 1815 el 1824 el Reverendo William Buckland, el prim Letor de Geologia a l'Università de Oxford, l'ha collezzionad di alter oss de Megalosaurus e a l'è diventad el prim om a descriver un dinosaver minga avian in d'un sgiornal sientifegh.[6][7] El segond sgener de dinosaver che l'è stad riconossud a l'è stad Iguanodon, desquatad in del 1822 de la Mary Ann Mantell, la mier del geologh ingles Gideon Mantell, anca se la quistion a l'è discutibila e a gh'è quei che dis che el Mantell l'ha ciapad dei oss un quaj agn prima. Gideon Mantell l'ha riconossud di similitudin intra i fossii e i oss di iguane moderne e l'ha publicad i soe descoverte in del 1825.[8]
El studi di queste "grande luserte fossile" chì a l'è deventad de interess per i sienziad europee e american, e in del 1842 el paleontolegh ingles Sir Richard Owen l'ha cread el nom "dinosaver" per indicà una "tribù distinta o sota-ordin de retil saurian".[9] El nom el ven del grech antigh δεινός (deinos) 'terribil, potent o grand de fà stremizzi' e σαῦρος (sauros) 'luserta o retil'. Come ciarificad del geolegh e storich britanich Hugh Torrens, Owen l'ha fad di presentazzion sora i fossil a la British Association for the Advancement of Science in del 1841, ma nissun di raport del temp dis che l'Owen l'ha menzionad la parolla "dinosaver". Lu l'ha introdot el nom Dinosauria domà in la version del sò discors scrivuda in del avril 1842.[10] Cont el suport del Prenzep Albert, el marid de la Regina Vittoria, Owen l'ha fad su el Natural History Museum de Londra, per meter foeura la collezzion nazzionala de fossii e repert geologich.[11]

Storia de l'evoluzion
[Modifega | modifica 'l sorgent]
Classificazion sientifega
[Modifega | modifica 'l sorgent]
Paleobiologia
[Modifega | modifica 'l sorgent]
Origin di usei
[Modifega | modifica 'l sorgent]
Estinzion di dinosaver non-aviani
[Modifega | modifica 'l sorgent]
In la cultura de massa
[Modifega | modifica 'l sorgent]
Vos corelade
[Modifega | modifica 'l sorgent]Riferiment
[Modifega | modifica 'l sorgent]- ↑ Ostrom, John H. (1973). L'origin di usei. Nature, 242 (5393). Londra, Nature Research: 136.
- ↑ Dong, Zhiming (1992). Dinosaurian Faunas of China. Beijing, Berlin, New York, China Ocean Press.https://search.worldcat.org/it/title/26522845
- ↑ Michael J. Benton, "A Brief History of Dinosaur Paleontology", chapter 1.
- ↑ Plot, 1677, La Storia Natural del Oxfordshire pp. 131-139
- ↑ Lhuyd, Edward (1699) p. 67
- ↑ Farlow, J.O., Brett-Surman, M.K. (1997) 'The Earliest Discoveries' in El dinosauro complet Bloomington, IN, Indiana University Press. ISBN: 978-0-253-33349-0
- ↑ Buckland, William (1824), Notice on the Megalosaurus or great Fossil Lizard of Stonesfield Transactions of the Geological Society of London. Londra, 390-396. doi: 10.1144/transgslb.1.2.390
- ↑ Mantell, Gideon A. (1825) Notizzie in su l'Iguanodon , Philosophical Transactions of the Royal Society of London. Londra.
- ↑ Owen, 1842, Report de la British Association for the Advancement of Science, 1841 p. 103.
- ↑ Costantino, Grace, 2015, La nascita di dinosauri Biodiversity Heritage Library.
- ↑ Rupke, Nicolaas A., 1994, Richard Owen: Victorian Naturalist New Haven, Yale University Press.
Alter proget
[Modifega | modifica 'l sorgent]Wikiquote el gh'ha dent citazzion de o su dinosaver
Wikiversità el gh'ha dent risorse su dinosaver
Wikimedia Commons el gh'ha dent imagin o alter archivi su dinosaver
Wikispecies el gh'ha dent informazzion su dinosaver