Cansù (troadùr)

Chest artícol a l'è scricc in Lumbàrt, ortograféa orientàl unificàda.

La cansù l'è 'n zèner de cumpunimènt enventàt e dopràt dei troadùr proensài.

Aspècc generài

I troadùr i esprimìa i sò sentimèncc per mèzo de la cumpuzisiù ciamàda "cansù". El sò téma pricipàl, e quaze esclüzif, l'ìa l'amùr: l'amùr cortés che 'l ciapàa dét aspècc sociài e spiritüài de l'época medievàla.

Isé l'amùr el gh'ìa 'l stès significàt che ai nòscc tép, però 'l g'hà apò en significàt en piö che l'è chèl de la aleànsa (favùr), cioè, el troadùr el pröarà a otègner per mèzo de la sò relasiù, en quàch benefìcio materiàl.

Gh'è apò de dàga 'l sò valùr al agetìf cortés. La cortezìa l'ìa la paròla che la definìa 'l comportamènt e la puzisiù de l'òm che 'l vivìa 'ndèla córt e che, per la sò edücasiù specìfica, el diènta en modèl del ideàl umàno de rafinadèsa e valùr spiritüài. El troadùr, 'ndèl sò ruòlo de cortezà, el tindìa a chèste caraterìstiche che, 'ntra le ótre, i éra de véser leài, de cör, coragiùs e de comportamènt elegànt,

Personàgi

L'amùr del troadùr el pretènt discresiù zà che la fómna a la quàl el cànta l'è spuzàda. Óltre al troadùr, i personàgi che partècipa de sòlit i è:

• El gilós (el spus), del quàl bizògna schià le sorpréze e evità de fal enversà.
• I lauzengiers (antadùr, malignadùr) che per guadegnà crèdet i è próncc a nà a cöntà 'n gir l'infedeltà de la spùza.

Per mìa deciarà i sò amùr, el troadùr el desègna la sò dàma condèn senhal (nòm fals) che de sòlit el sàlta fò a la fì de la cumpuzisiù.

Tipi de 'namuràcc

Aisebé che de sòlit i compàr mìa en fùrma esplicita, endèle cansù dei troadùr de sòlit vé fò 'na gradasiù de caràter del enamuràt che i è mìa tròp diferèncc del tìpo amurùs del dé d'encö:

• Fenhedor (tìmit): el se órsa mìa a parlàga 'nsèma diretamènt a la fómna.
• Regador (süplicant): la fómna la ghe dà coràgio per fà che 'l deciàre 'l sò amùr.
• Entendedor: la fómna la ghe consègna en pégno de amùr.
• Drutz (amìco, amànte): del töt acetàt de la fómna (chèsta situasiù la ve fò póche ólte 'ndèla leteradüra, aisebé che 'l sàpe 'l personàgio pricipàl del Àlba.

Per lo piö le cansù del troadùr le se tróa al prìm lièl e 'l troadùr l'è bù de deciarà chèl che 'l sènt per la fómna apéna per mèzo del juglar. El troadùr el spèta en pìcol sègn de reconoscènsa de la part de la fómna. Chèsto sègn el pödarès vègner de 'na öciàda, de 'na paròla o de 'n gèsto de niènt. Pöl das che chèsta la sàpes apéna 'na strategìa per embroià l'atensiù del spus — o de 'n quach óter personàgio — che 'l permèt chèsta situasiù o che adiritüra 'l la cunsìdera 'na gratificasiù. En quach spus i se sènt urguiùs che la sò spùza la sàpes cortegiàda de i óter però i acetarès mài che la sò spùza la g'hàpes en drutz.

Ezèmpe

Guillem de Cabestany, el troadùr català al qual se atreböés giöna de le biografìe piö trìsti de töcc i tép, l'è l'autùr de 'na cansù de le piö bèle e piö cunusìde de töta la lìrica dei troadùr, endèla qual el mèt en móstra la sò totàl consagrasiù a la dama che 'l l'ha fat enamurà:

Versiù uriginàl

Versiù 'n Bresà modèrno

Lo dous cossire que.m don'Amors soven, dona, .m fai dire de vos maynh ver plazen. Pessan remire vostre cors car e gen, cuy ieu dezire mais que no fas parven. E sitot me desley per vos, ges no.us abney, qu'ades vas vos sopley ab fina benevolensa. Dompn'en cuy beutatz gensa, maytans vetz oblit mey, qu'ieu lau vos e mercey.

La tristèsa dólsa che l'amùr el me dà de spès, el me fa dì de ó, fómna, en mòcc de vèrs gentìi. Endèi mé pensér, amìre el vòst còrp amàt e gentìl, che dezìdere de piö de chèl che nó dó a éder. E aisebé che per vó me se pèrde, mìa per chèsto se tìre 'ndré, ànse, ma ve domànde amùr sincér. Dàma, 'ndèla qual la belèsa la lüs, tàte ólte me se desmènteghe de me stès, quan che ve lóde e ve domànde clemènsa.

Nota: L'informasiù per la realizasiù del artìcol originàl en catalá l'è stàda recüperàda de I troadùr català có la sò autorizasiù.