Aritmetega

Quest articol chì l'è scrivud in lombard, con la Noeuva Ortografia Lombarda

L'aritmetega (an'pò aritmetega) a l'è ol ram ol pioeu vegg de la matematega, che la stoeudia i proprietà fondamentai di numer. L'aritmetega l’è, a dìlla 'n de 'n oltra manera, l'art de meter ensema i numer segond procedure diverse, ciamade "operazzion".

Ol termen el ven de la parolla grega arithmetikè, che a so volta a l'è fada soeu a partì dei termign arithmòs ("numer") e tèchne ("tenega"), e 'l voeul dì "art dei numer".

Storia

L'aritmetega come scenza a l'è nassida tancc agn endree, en principe de la storia de l'umanità. Se envece en gh'hess de parlà soeu l'origen de la parolla aritmetega, al dé d'encoe la pioepart dei storegh i pensa che i prum a dovrà la parolla aritmetega i sies stacc i dissepoi del Pitagora. Forsora, i pitagoregh i gh’ha stabilid una partizzion ciara entra i numer par e i numer despar.

I pitagoregh i gh’ha descovrid an'pò i numer prum, cioè quei che se pol spartì noma per l'unità e per lor medem. En vers de l'ann 300 p.d.S. l'Euclide el gh’ha mostrad queste chelò e de an'mò otre nozzion de aritmetega e geometria en d'la so oevra pioeu famosa, i Elemencc. En di secoi che i ven 'dree i s’è enteressacc a l'aritmtega di scenziacc grancc come l'Archimed e l'Eratosten, l'enventor del cribi, un metod che 'l serv per catà i numer prum pioeu picin a partì de un numer entregh dad.

I operazzion aritmeteghe

Adizzion (+)

Ciamada an'pò soma, la met ensema i quantità de du numer.

Esempe: adess en d'la cusina i gh'è tri gacc, entant che en d'la sala ghe n'è cinch. Quancc gacc i gh'è a baita?

la soluzzioon aritmetega: "tri pioeu cinch el fa vot, donca en gh'ha vot gacc a baita"

Sotrazzion (+)

La sotrazzion la toeu via la quantità de 'n numer de 'n olter numer.

Esempi: en d'la cusina gh'era noeuv gacc, dopo un poo de temp ses i è andacc fouera. Quancc gacc i gh'è restacc en d'la cusina?

la soluzzion aritmetega: "noev manch ses el fa tri, donca adess en d'la cusina i gh'è an'mò tri gacc"

Moltiplicazzion (x)

La moltiplicazzion en realtà l'è negot oter che 'na serie de adizzion repetude.

Esempe: En mete che en gh'ha du castei: en del primo i gh'è set soldacc, e an'pò en chell segond ghe n'è prope set, gna' un de pioeu e gna' un de manch. Per rivà a dàghe una resposta a la domanda de quancc soldacc en gh'hai en toeut, se poel fà en do manere: pruma, se poeul dovrà l'adizzion: set pioe set el fa quatordes, cioè set una volta pioeu an'mò set 'n oltra volta el fa quatortdes.

Ma en d'l'estess temp, set una volta pioeu an'mò set una volta l'è compagn de sgiontà set a set che'l val a dì set do volte. Defate, se en gh'ha set soldacc en d'ogne castell, set per do (cioè set per do volte) el fa quatordes.

Spartizzion (/)

La spartizzion, a bon cunt, a l'è 'na repetizzion de sotrazzion.

Esempe: Metid che gh'è tri soci, el Tone, el Lissander e el March che i è vegnicc a trovà el Michel, en gh'ha de capì quante bozze de birra el poel ciapà ognedun de lor quater, se 'l Michel el gh'hiva metit en del frigider vot bozze.

La soluzzion de chell problema chelò l'è prope semplisa:

1. Quante bozze en toeut en g'hai en del frigor? La resposta l'è vot
2. Quancc soci en toeut gh'è a baita del Michel? Ghe n'è quater: el Tone, el Lissander, el March e el Michel.
3. Quante bozze ciapal ognedun de lor quater? Donca, en d'otre parolle, en gh'ha de fà quella operazzion chelò: vot spartid quater el fa du, alora, ognudun dei soci el gh'havarà do bozze de birra

Oter progecc

Altri progetti

• Wikiquote
• Wikimedia Commons

• Wikiquote el gh'ha dent citazzion de o su Aritmetega
• Wikimedia Commons el gh'ha dent imagin o alter archivi su Aritmetega