Ortograféa del Dücàt
|
Chèst artìcol a l'è scricc in Lombàrd, ortograféa bergamasca del Dücàt. |
I póche régole per lès sènsa problémi la graféa bergamasca, segónd ol üso consolidàt del Dücàt de Piassa Püntida
- é e ó i gh’à la sunada strécia (la mél, la móda)
- è e ò i gh’à la sunada larga (la pèl, la bògia)
- ö l’è öna vocàl che la suna cóme e+o metide ‘nsèma (ol föm)
- ü l’è öna vocàl che la suna cóme i+u metide ‘nsèma (la stüa)
- ï l’è öna vocàl che la suna quase cóme dò i, i+½ i (schïàt)
- cc e gg in fì de paròla l’è la “c” palatàl (còcc, corègg) e la se lès /i/ quand la paròla, che la é de dré, l’è öna consonànt (töcc quàter)
- gh, ch in fì di paròla i gh’à la sunada gütüràl surda /k/ (lagh, sèch)
- s tra dò vocài la gh’à la sunada sonòra, o dólsa (rösa)
- ss tra dò vocài la se lès mia cóme la èsse ‘ndopiada de ‘l italià masso=ü sass gròss, ma cóme öna èsse sèmpe con sunada surda (róssa, cassa)
- s-c i se lès desligàcc, ü dòpo l’óter: s surda e, dòpo, c palatàl (i s-cècc)
- z al prensépe de paròla o dòpo öna consonànt la suna cóme öna èsse dólsa (zét, garza)
- b, d, v in fì de paròla i se lès con sunada surda, e i deènta /p, t, f/ (piómb /piómp/, mónd /mónt/, öv /öf/)
La quistiù de l’ ”èsse” Francìtus
- Dòpo ì facc ol inventare
- di vocài del silabare,
- mè afrontà la gran quistiù
- de chèl èsse zögatù
- che quach vólte, per esèmpe,
- se l’ fà dópe e, di ólte, sèmpe.
- L’ èsse, issé cóme se l’ varda,
- l’è de rassa ‘mpó bastarda,
- se sà mai cóme l’ ragiuna:
- di ólte l’ bófa, di ólte l’ suna.
- 1° Se l’è ‘n mès a dò vocài:
- dópe l’bófa ‘nfina mai.
- (béssa, lassa, róssa, slissa,
- clòssa, cassa, stròssa, schissa)
- 2° Sèmpe: o l’bófa o l’è ün incànt
- tra vocàl e consonànt;
- ma tra chèsta e la vocàl,
- l’è ü bofà de temporàl.
- (pèsta, masna, mès-cia, pènsa,
- pasta-cónsa, disna, sènsa)
- 3° Sèmpe: l’suna e l’se ‘nsöchèra
- tra vocài, quando i l’la ‘nsèra.
- (basa, rösa, odiusa, scüsa,
- pisa, intasa, sfrósa, brüsa)
- 4° Ma però, de comediànt:
- se l’gh’à apröf la consonànt,
- lü l’invèrsa la gambèta
- l’èsse dóls a l’dientà zèta.
- (sónza, vènze, pianze, ranze,
- manze, spónze, strènze, franze)
- 5° Zèta amò quando l’carènsa
- la paròla che ‘ncomènsa;
- (zösegn, zald, zenöcc, zenzìa,
- zöch, zibébo, zónta, zia)
- 6° Ma èsse sèmpe se l’rampina
- con d’ü bóf la parolina.
- (scöde, sólcc, sorà, scarsèla,
- sbare, s-ciòpe, sdöge, stèla)
- Fina ché l’è de popó.
- Pò l’comènsa i gratacó
- Quando l’ èsse l’gh’à a tracòla
- töta quanta la paròla:
- perché quando l’è ‘n finàl,
- dópe o sèmpe, l’bófa ‘nguàl
- 7° Però, dópe, l’isganassa
- quando, amò de la sò rassa
- i è i paròle che ghe è dré,
- con dét l’èsse dópia a’ lé:
- metém gròss che l’ diènta gròssa,
- o strigòss che l’istrigòssa.
- (pass-passine, tóss-tossèta,
- giàss-giasséra, béss-bissèta)
- 8° Sèmpe, ‘nvéce, l’té a tütéla
- la piö dólsa parentéla :
- ciapa ‘l nas che l’vé nasì,
- müs : müsì, gós : gósatì.
- (lüs-lüsèta, amìs-amisa,
- crus-crusèta, intìs-intisa)
- 9° In di vèrbi al riflessìv
- sèmper sèmpe se l’iscrìv.
- (compatìs e contentàs,
- rimbambìs e pò... rangiàs)