Populonia

Chest artícol a l'è scricc in Lumbàrt, ortograféa orientàl unificàda.

Ol castèl de Populonia e la pórta de la sità con sùra o' stèma de la famèa Appiani

Ol bórgh medievàl de Populonia ést da la tùr del castèl; se èt la céza de la Sànta Crus e de dré 'l gólf de Baratti

Populonia l’è öna frasiù del cümü de Piombino in pruìnsa de Livórno che la se tróa söl promontòre de Piombino e la àrda zó söl gólf e söl pòrt de Baratti.

Ol nòm

Se pènsa che ‘l nòm de Populonia, che ‘n lèngua etrùsca l’éra Pupluna, ‘l vègne dal nòm del dio etrùsch Fufluns che ‘l sarès piö o méno compàgn al dio Bacco di romà.

La stòria

Populonia l’è stàcia öna di piö ‘mportànte sità etrùsche, la fài part de la Dodecapoli e tra i 12 sità de chèsta la léga adóma Populonia l’éra söl mar.

Al prensépe la sità l’éra fàcia da dù bórgh, l’acròpoli sö ‘n sìma al còl e ‘l pòrt che l’éra piö o méno ‘ndöe ‘ncö ‘l gh’è ‘l pòrt de Baratti. I dù bórgh i è dientàcc ü laùr adóma quàndo la sità la s’è ‘ngrandìda a partì dal 700 – 600 a. C., dòpo che a Populonia i a tacàt a laurà ‘l fèr che ‘l vegnìa da l’Ìzola d’Èlba isé che la sità l'è riàda pò a ìga 'nfìna a öna quach melér de abitàncc. Ol quartér industriàl ‘ndóe i gh’éra i fùregn l’éra pròpe chèl del pòrt, nasìt sö i necròpoli piö ègie che col tép i è restàde quarciàde zó sóta i muntù de ansaröi de fèr.

La sità a belazì a belazì l’è pò ‘ndàcia a la malùra tat che ‘l Rutilio Namaziano ‘l l’à dis quàze sènsa piö zét zamò ‘n del sécol IV d.C., ma zamò ‘n del prim sécol a.C. ol Strabù ‘l n’a pàrla mia bé, dezà che l’acròpoli l’è ‘n rüìna e quàze bandunàda, menimà se lauràa amò ‘l fèr zó ‘n del pórt. Ol prensépe de töcc i mai per Populonia ‘l sömèa ‘l sìes istacc chèl de metès de la bànda del Caio Mario cóntra ‘l Silla e quàndo chèsto l’à pò enzìt ‘l ghe l’à fàcia pagà a i amìs del Caio Mario e l’à derocàt pò la sità de Populonia.

Al dè de ‘ncö gh’è restàt öna quàch sègn del pòrt, di fùregn e di necròpoli zó al bas, menimà de la acròpoli l’è restàt piö negót e ‘l bórgh che s’vèt sö söl còl l’è del medioéf e l’è nasìt söl prensépe del ‘400 quàndo ol Gherardo Appiani, signùr de Piumbì, l’à ölìt fàl sö quàze dal negót per fà nas de bèl nöf la sità. Ol bórgh medieàl, nasìt intùren a la céza de la Sànta Crus, l’ìa difendìt da müra e l’éra metìt ai pé del castèl che l'è a pich söl mar, che s’pöl vèt amò al dé de ‘ncö e che l’è stài fài sö con del materiàl de l’època etrùsca o fòrse sùra chèl che ‘l restàa d’öna costrüsiù etrùsca.

Quàndo l’è riàda la stràda feràda in del teritòre de Populonia l’è stàcia fàcia sö ach öna stasiù e lé ‘ntùren gh’è nasìt ol quartér de Populonia Stazione.