Peder Valpreda

Quel articul chì l'è scrivüü in Lumbard, cun l'urtugrafia insübrica ünificada.

El Peder Valpreda, a l'anagrafa taliana Pietro Valpreda, (nassüü a Milan el 22 de Giügn 1933 e murüü semper a Milan el 6 de Lüj 2002) l'è staa un balerin e nuvelista anarchegh nassüü e chersüü int una fameja de uperari de Milan.

"El dudes de Dezember la strag l'è de Staa: 'l Valpreda l'ha faa negot!"

"El dudes de Dezember la strag l'è de Staa: 'l Valpreda l'ha faa negot!": chesschí 'l ciam de la difesa e di demucrategh milanes e pö talian e urupee. Manifestaziun pupular a sustegn de'l Peder Valpreda vegnen urganizzaa prim a Milan, pö in tüta l'Italia, e infin in tüt' Üropa.

L'acüsa

S'ciupada la bumba (che l'ha faa 17 mort e 88 ferii) a la banca de la Aghercultüra de piazza Funtana 'l 12 de Dezember del 1969, el Peder Valpreda l'è staa restaa di carabinee sensa nissüna pröa u indizzi, föra de la testimunianza falsa d'un taxista fascista Cornelio Rolandi che l'ha díi de 'vè vedüü 'l Valpreda in Piazza Funtana un quej mignüü inans che l'è s'ciupada la bumba. La testimunianza, pö resültada falsa, l'è stada cüntada sü de'l Peder Valpreda int una intravista a la Televisiun. Chi de suta l'istoria de l'acüsa cunt i parol uriginaj (in Milanes) del Peder Valpreda:

1. Int un stil "Sacco & Vanzetti", n'han faa pugiaa tücc lí in riga a un mür int un stanzin de la quistüra, e'l Taxista l'haa puntaa 'l did indes cuntra de mi e l'ha díi: "L'è lü!". El pulòt alura a l'ha svardaa un puu in del fà de ciamagh se l'eva ben segür, e'l Taxista l'ha díi anmò: "Si, sí, l'è lü!" E alura mi, a chel punt lí, huu faa un pass inans e gh'huu dumandaa, ma minga inscí de fagh pagüra nè, ma dumà inscí de vess propi ben segür: "Ma seet propi segür?? Te m'heet vardaa ben in facia???" Alura 'l pulòt la vardaa 'ncamò 'l Taxista e 'l taxista a'l gh'ha díi al pulòt "Eh, sí, l'è lü, l'è propi lü, perchè se l'è minga lü alura chinscí 'l gh'è no!" (quel che l'ha metüü la bumba)

I Giurnaj

Int i dí despö 'l s'ciòp de la bumba, 'l Peder Valpreda l'é staa sbatüü de chí e de lá in sü i pagin di giurnaj indua l'han ciamaa "El Moster de Piazza Funtana"; e un Reporter de la TV l'è riáa fin a esclamà: "Em truaa 'l moster che l'ha metüü la bumba!". Inscí l'è staa trii agn in gatabüja a specià 'l pruzess che in de'l menter l'eva staa menaa sgiò in Bass Italia inscí de "evidà interferens pulitegh". Gh'è vursüü 16 agn inscí de cunclüd che 'l Valpreda l'eva faa propi negot e 32 agn inscí de truà quij che l'even metüda de bun la bumba. Ben 32 agn despö 'l s'ciòp de la bumba l'è staa pruaa che quij che l'even metüda eren staa i fascista, e, che in tüta prubabilidaa i servizzi segret talian gh'even daa na man a urganisà tüsscoss.

El Pinel

Anch un olter anarchegh milanes ciamaa Pinin Pinell (Giuseppe Pinelli a l'anagrafa taliana), 'l fundadur del Punt de la Ghisulfa, in quij dí lí l'eva staa menaa in la quistüra de Milan: menter l'eva tegnüü ilegalment e senza nissüna resun u pröa int i ufizi de la quistüra de Milan, l'è crudaa giò de la fenestra e l'è murüü linscí. El cumissari l'ha cüntaa sü che'l Pinel 'l s'è "tolt la vita deparlü" parchè 'l saeva de vegh la culpa, de vess un moster, ma quij che cugnuseven 'l Pinel l'han semper mantegnüü che 'l Pinel l'è staa cupaa di pulizzaj. Una pröa, un quejcoss l'abia pruaa l'una u l'oltra teuría l'è mai stada truada.