Gianni Brera

De Wikipedia
(Rimandad de Giuàn Brera)
Vedrína
Vedrina
Vedrina
Quest articol chì l'è in la Vedrina de la Wikipedia Vedrina

Lombard Occidental

Quel articul chì l'è scrivüü in Lumbard, cun l'urtugrafia insübrica ünificada.
El Giuan a la sò màchina da scriu

El Giuan Lüis Brera (San Sanon, 8 setémbor 1919Cudogn, 19 desémbor 1992), cugnussüd cume Gianni Brera, l'è stai un giurnalista e scritur lumbard.

Par mérit d'la sò inventiva e grassie a la sò padrunansa d'la lengua italiana, l'è cunsiderad da tanti cume quel che püssè de tüti l'ha inflüensàd el giurnalism spurtìu italian dal 1900[1]. Lü el se presenteva insì:

«El mè ver num l'è Giuan Lüis Brera. Son nassüd el vot de setémbor dal 1919 a San Zenon Po, in Pruincia de Pavia, e son cressüd lìbor o quasi fra busch, riu e mülént (...) Mi son padan de riva e de gulena, de busch e de sabion. Me son scuert fiöl legitim dal Po» [2]

Biugrafìa[Modifega | modifica 'l sorgent]

El Giuan l'ha ciapad la làurea in scienze pulìtiche a l'Üniversità de Pavìa ind al 1943, ménter el presteva servissi 'me tenent paracadüdìsta ind la Division Fòlgore.

Ind al 1944 l'ha riparad in Svisra par scapà a la Gestapo, che la penseva che lü l'era un partigian. Turnad in Italia, l'ha fai part d'la resistensa in Val d'Ossola, 'me 'ütànt de camp d'la Brigada Comoli che la feva part d'la Division Garibaldi Redi.

Ind la sò esperiensa ind la resistensa l'ha urganisad un pian che l'ha salvad el trafor dal Sempion da la distrüssión. Brera el s'è sémpor vantad che ind la sò cariera da militar e anca 'me partigian, l'ha mai sparad un culp de pistola a un om e l'ha mai massad nissün.

Turnad a la vita da civil, ind al 1945 l'è stai ciamad da Bruno Roghi a la Gazzetta dello Sport, el püssè impurtant giurnal spurtìu italian. Ind al 1949, dopu un furtünàd reportage dal Tour de France, n'è diventad diretur. L'è stai insì el püssè giuin diretùr ind la storia dal giurnalism italian.

Ind al 1944 l'ha spusad Rina Gramegna e insema i gh'an avüd quàtor fiöi: el Franco (1944-1944), el Carlo (1946-1994) che l'era pitur, el Pavol (1949) che l'è giurnalista e scritur e el Franco (1951) che'l fà el müsicìsta.

Ind la sò cariera giurnalìstica, el Giuan l'ha scrivüd anca par Il Giorno, Il Giornale, Il Guerin Sportivo e La Repubblica. I sò artìcul i en stai tradut in tante lengue. Brera l'ha scrivüd anca d'i manüài, sag, rumans, racunt e pièce par el teàtor e par la radio. El sò rumans püssè famus l'è Il corpo della ragassa che ind al 1978 l'è stai adatad par el cìnema da Alberto Lattuada cun la regìa de Pasquale Festa Campanile.

El Giuan l'è mort ind la sò Padania el 19 disémbor dal 1992 in un incident stradal, ménter el turneva a da Malé, ins la strada che culega Cudogn a Casal. Ind al 2003, l'Arena Cìvica de Milan l'ha ciapad el sò num.

El stil[Modifega | modifica 'l sorgent]

El Giuan l'ha cread un stil giurnalìstich növ, basad ins una fecunda vena leteraria e de narassion e ins una prufunda cunuscensa d'la cultüra clàssica. L'ha inventad tante parole e l'ha adatad in ambit spurtìu el stil d'la tradission lenguìstica italiana, sia de lengua nassiunal, sia de lengue minuritarie[3].

I sò neulugism püssè famus, tüti druadi anca al dì d'incö, i en[4]:

  • "Contropiede" (Cuntrapé): ispirad a la scunda fas d'la dansa dal cor d'le tragedie greche ("anti-pous"). El stà a indicà l'atach de quei che riportun el giögh in diression inversa dopu che i han fregad la bala a i aversari, tüti amò sbilanciad in avanti;
  • "Intramontabile" (Intramuntàbil): giugadù inans cun l'età che'l cunserva ben la sò valentìa (ins al stil dal grech athanasios "imurtal");
  • "Uccellare" (Üselà): fa cun sücèss 'na giugada fürba ai dan de un purté o d'la difesa intrega;
  • "Centrocampista" (Centrucampista);
  • "Pretattica" (Pretàtica): el sta a indicà l'inissi de 'na manovra, prima amò che se capissa la strategia che se vör ciapà;
  • "Melina": el vegn dal bulugnes giögh d'la melina (in emiliàn "zug da mléina"); el vör dì "'spetà, cincischià", tegn el püssè temp pussìbil la bala;
  • "Disimpegnare" (Disimpegnà): el vör dì trà luntan la bala da l'area de giögh indùe gh'è 'na calca de giugadù;
  • "Rifinitura" (Rifinidüra): ispirad al gergh sarturial, el stà a indicà el tuch final d'la cunfession d'un vestid; el se dröva par indicà l'intervent che'l curona l'assion cun un goal;
  • "Cursore" (Cursur): l'è un'ala turnant che la cur tant fort;
  • "Eupalla" (Eubala): l'è la dea dal balon, la difensura dal bel giögh; la parola l'è cumposta dal grech (eu: ben) e da l'italian (palla: bala); la sò invucassion la rinfurseva el ton epich d'i sò articul.

El Giuàn l’è stai bon da met insema da dritu, toch de lengua italiana e toch de lengue straniere, cun i parlad regiunai e ind el specifich cun i mod de dì tipich d'la lengua lumbarda. Brera l’ha anca fai diventà famus el topònim Padania, a indicà la val dal Po o el Nord Italia in general.

Par tüti 'sti mutìu el Giuàn el s’è guadagnad ins al camp la scumagna de "Gran Lumbard", bele druada par el Carlu Albert Pisani Dossi e passada par i man e l’àpiss del Carlu Emiliu Gadda.

Ind al rumans Celeste Tenebra, che’l parla d'la falimentar spedission d'la nassiunal italiana ai mundiài de Germania dal 1974, el Giuan Arpino l’ha definid la figüra del Brera ind al persunag del "Grangiuan".

Brera l'ha fai scola insì tant che l’è stai inventad l’agetìu negatìu “brerini”, druad par tüti quei giurnalista che in un qual mod i cupieun el sò stil, sensa però avegh un egual talent lenguìstich. I sò denigradù invece l’han classificad cume un "gran parulé" ben poch spurtìu.

Tifus dal Genua, l’ha cread par la squadra dal cör la definission de "Vec Balurd", che l'è druada amò anca al dì d'incö fra le scumagne cun le quai i tifus ligur i ciamun cun amur la furmassion.

Pensé calcìstich e pulémiche[Modifega | modifica 'l sorgent]

El Giuan l'ha ligad prufundament el propri num a la filusufìa calcìstega dal cadnass a l'italiana.

La truada de tirà via un atacant e met un difensur sensa cumpit da marcadüra (el famus libero) l'è nassüda in Svisra ind i an trenta. L'invenssion la g'ha avüd sübit sücèss ind al mundial dal 1938, indùe la squadra svisra l'è reussida a süperà ind un dupi cunfrunt la furmassion austro-tudesca. La parola "verrou" cun la qual i svisser i han batesad ch'la tàtica chi, l'è staia vultada leteralment cun "catenaccio" in Italia, ma l'è stai apena ind el curs d'i an cinquanta e sessanta che chel modul chi l'è stai ciapad in cunsiderassion ind la penìsula: Gipo Viani e Nereo Rocco n'en stai i sperimentadù, ménter Gianni Brera l'era el teòrich.

La vituriusa spedission dal 1982. Ind la foto: Dino Zoff, Franco Causio, Sandro Pertini ed Enzo Bearzot.

Brera el penseva che par turnà a vens, l'Italia la gh'eva da druà el cadnass. El diseva, tra i àltor rob, che i italian i erun miga fisicament al livel d'i àltor pòpul e che par quest i pudeun miga giugà un balon sistematicament ufensìu par 90 minüt: a purtà la furmassion al sücèss i saressun stai, a sò avis, sémpor persunag de cunfin che, cume Cavour e De Gasperi ind la storia pulìtica dal paes, se ciapeun in carich la nassiunal par giugà da fürb sensa scunsümà energìa, cun tàtica e upurtünìsm.

El prutòtip del sò alenadù ideal l'è stai el CT d'la nassiunal campion dal mund ind al 1982, el furlan Enzo Bearzot, anca se in ch'la circustansa lì Brera l'è stai prutagunista de un clamurus erur: a l'esordi d'la trasferta spagnöla l'ha dichiarad che se l'Italia la saress diventada campion dal mund, lü l'avaress percurs a pé la distansa tra la sò cà de Milan e un santuari de devussion mariana lumbarda; un mes dopu el triunf al Santiago Bernabeu, el Giuan el s'è fai futugrafà vestid da galeot ménter el saliva el sagrad d'un santuari a pé partera.

Anca se el sò pensé l'è stai criticad de spess, Brera l'ha difes fin a la fin la sò vision. Anca par quest l'ha mai vist de bon ög Arrigo Sacchi e la sò idea de giögh d'atach. Brera el penseva che i merit d'le vitorie dal Mìlan de Sacchi i erun püssè ind i giugadù ulandes che ind la strategìa de l'alenadù.

Le pulémiche però che han fai si che Brera el diventass famus ind el curs d'i an '60 i erun ligade principalment al Golden Boy dal Mìlan, Gianni Rivera e, püssè in general, a tüti i giugadù tècnich ma miga cumbatìu che poch i centreun cun la sò filusufìa calcìstega. Chi giugadù chi i erun invece sustenüd da la scola napulitana e dal sò capurion Gino Palumbo.

Brera l'ha suranuminad Rivera abatin[5] e l'è andài cuntra a la sò cunvucassion in nassiunal tanti volt, anca se l'ha sémpor pensad che l'era inteligent sia cume giugadù, sia cume persuna. Anca se el giugadù l'ha vensüd de tüt a livel nassiunal e amò püssè a livel internassiunal cun el Mìlan, la pulémica cun el campion d'i casciavit la s'è mai placada, tant che l'è entrada ind al imaginari calcìstich italian. Brera e Rivera i s'en però sémpor rispetad, tant che dopu la mort dal giurnalista, l'uramài ex abatin, l'è stai tra i fundadù de l'assuciassion Amìs de Gianni Brera, incö diventada Simposio Gianni Brera.

Ind i an setanta e utanta Brera l'ha indirissad la sò crìtica vers el regista d'la Fiurentina e d'la nassiunal Giancarlo Antognoni e ins al fantasista de l'Inter Evaristo Beccalossi, sémpor par la sò insuferensa par i giugadù tècnich ma miga agunìstich. Scund al giurnalista, la sò pusission la g'ha pruvucad ind el curs d'i an tanti prublema cun giurnalista e tifus de pensé diferent.

Scumagne[Modifega | modifica 'l sorgent]

El Giuan l'ha cread tante indimenticàbil scumagne[6] che i en rimaste ind la memoria d'i tifus sportìu e miga: Acacon par Helenio Herrera, Acachin par Heriberto Herrera, el Cavalier par Silvio Berlusconi, el Russ Sguladù par Eugenio Monti, Baron Trichetrache par Franco Causio, Abatin par Gianni Rivera, Rumb de Trunada par Gigi Riva, Pulicion o Puliciclon par Paolo Pulici, Bonimba par Roberto Boninsegna, Piper par Gabriele Oriali, Piscinin par Franco Baresi, Simba par Ruud Gullit, Re Puma e Prestipedadù par Maradona, Massinissa par Pietro Paolo Virdis, Deltaplan par Walter Zenga, Stradivialli par Gianluca Vialli, Massandro par Sandro Mazzola, Felix-de-Mundi o Nigula Russa par Felice Gimondi, Peppinoeu par el culega Beppe Viola e la Gensianela Napulitana par l'àltor culega Antonio Ghirelli.

El ducümént ritruad[Modifega | modifica 'l sorgent]

El ducümént üficiàl de custitussion d'la prima squadra calcìstega d'Italia, el Genoa Cricket and Football Club fundad el 7 setembor dal 1893, che'l se penseva pers par sémpor, l'era in realtà passad di man in man fin a rivà in ültim in pusses del Brera. Dopu la sò mort, el ducümént l'è stai ritruad fra i palpé de Brera e ricunsegnad da la famiglia dal giurnalista a la sucietà dal Genua, che ura el mustra ind al müsé dal balon ind el sit d'la Fundassion dal Genua de salita Dinegro a Corvetto, insema ad àltor ducümént, amarcord, maiete e el balon uriginal d'la final dal prim campiunat italian.

Amarcord breriani[Modifega | modifica 'l sorgent]

I sò quàtor màchin da scrìu mecàneghe e purtàtil, tüte de marca Olivetti, i en staie regalade da la famiglia ad assuciassion e persune ligade al giurnalista:

Le prime tre i en mustrade al püblich.

Tanti vestid del Brera i en sempor in espusission al circul I Navigli.

Dù racolte tematiche de lìbor d'la bibliuteca persunal de Brera i en staie regalade da la famiglia a le bibliuteche comünài de San Zanon (cultüra regiunàl) e Busis (sport).

Le pipe dal scritur i en staie cumprade da la Pruincia de Vares par una mustra permanent.

Curiusità[Modifega | modifica 'l sorgent]

  • Se parla de lü ind la canson Nuntereggae più de Rino Gaetano.
  • Ins la sò tumba a San Sanón, tüti i mes vegn miss cume regal un sigaru tuscan.

I sò lìbor[Modifega | modifica 'l sorgent]

  • Atletica leggera. Scienza e poesia dell'orgoglio fisico, Milan, Sperling & Kupfer, 1949.
  • Il sesso degli Ercoli, Milan, Rognoni, 1959.
  • Io, Coppi, Milan, Vitagliano, 1960.
  • Addio bicicletta, Milan, Longanesi, 1964. Altra edissiun: Milan, Rizzoli, 1980; Milan, Baldini & Castoldi, 1997.
  • Atletica leggera. Culto dell'uomo (cun G. Calvesi), Milan, Longanesi, 1964.
  • I campioni vi insegnano il calcio, Milan, Longanesi, 1965; Altra edissiun: Milan, Booktime, 2008..
  • Coppa del mondo 1966. I protagonisti e la loro storia, Milan, Mondadori, 1966.
  • Il corpo della ragassa, Milan, Longanesi, 1969. Altra edissiun: Treviso, Editing, 2006.
  • Il mestiere del calciatore, Milan, Mondadori, 1972; also: Milan, Booktime, 2008.
  • La pacciada. Mangiarebere in pianura padana (cun G. Veronelli), Milan, Mondadori, 1973.
  • Po, Milano, Dalmine, 1973.
  • Il calcio azzurro ai mondiali, Milan, Campironi, 1974.
  • Incontri e invettive, Milan, Longanesi, 1974.
  • Introduzione alla vita saggia, Milano, Sigurtà Farmaceutici, 1974.
  • Critica del calcio italiano, Milan, Bompiani, 1975.
  • L'Arcimatto, Milan, Longanesi, 1977.
  • Naso bugiardo, Milan, Rizzoli, 1977. Altra edissiun: La ballata del pugile suonato, Milan, Booktime, 2008.
  • Forza azzurri, Milan, Mondadori, 1978.
  • 63 partite da salvare, Milan, Mondadori, 1978.
  • Suggerimenti di buon vivere dettati da Francesco Sforza pel figliolo Galeazzo Maria, A Publication of the Municipality of Milan, 1979. Altra edissiun: Milan, Booktime, 2009.
  • Una provincia a forma di grappolo d'uva (cun Paolo Brera), Milan, Istituto Editoriale Regioni Italiane, 1979.
  • Coppi e il diavolo, Milan, Rizzoli, 1981. Altra edissiun: Milan, Baldini&Castoldi (ISBN 88-808-9071-9), 1996.
  • Gente di risaia, Aosta, Musumeci, 1981.
  • Lombardia, amore mio, Lodi, Lodigraf, 1982.
  • L'arciBrera, Como, Edizioni "Libri" della rivista "Como", 1990.
  • La leggenda dei mondiali, Milan, Pindaro, 1990.
  • Il mio vescovo e le animalesse, Milano, Bompiani, 1984. Altra edissiun: Milan, Baldini & Castoldi, 1993.
  • La strada dei vini in Lombardia (cun G. Pifferi and E. Tettamanzi), Como, Pifferi, 1986.
  • Genoa, amore mio, Milan, Ponte alle Grazie, 1992.
  • Storie dei Lombardi, Milan, BookTime, 2011.
  • L'Arcimatto 1960–1966, Milan, Baldini & Castoldi, 1993.
  • La bocca del leone (l'Arcimatto II 1967-1973), Milan, Baldini & Castoldi, 1995.
  • La leggenda dei mondiali e il mestiere del calciatore, Milan, Baldini & Castoldi, 1994.
  • Il principe della zolla (a cüra del Giuàn Mura), Milan, Il Saggiatore, 1994.
  • L'Anticavallo. Sulle strade del Tour e del Giro, Milan, Baldini & Castoldi, 1997.
  • Caro vecchio balordo. La storia del Genoa dal 1893 a oggi (a cüra del Fabrizio Calzia), Genoa, De Ferrari, 2005.
  • Un lombardo nel pallone, Milan, Excogita 2007.
  • L'abatino Berruti, Milano, BookTime, 2009.
  • Il più bel gioco del mondo, Milano, BUR (Biblioteca Universale Rizzoli), 2007.
  • Suggerimenti di Francesco Sforza al figlio Gian Galeazzo, Milano, BookTime, 2009.
  • Brambilla e la Squaw, cont ona postfazzión del Pavol Brera. Milan, Sperling & Kupfer, 2012.
  • Parola di Brera, Introduzzión del Gianni Mura, cont ona postfazzión del Pavol Brera, Roma, La Biblioteca di Repubblica, 2012. (ISBN miga dispunìbil).
  • Introduzione alla vita saggia, Introduzzión del Carlo Verdone, cont ona postfazzión del Pavol Brera, Bologna, Il mMlino, 2014.

Riferiment[Modifega | modifica 'l sorgent]

  1. Paolo Brera e Claudio Rinaldi, Giôann Brera: vita e scritti di un gran lombardo
  2. Gianni Brera, Storie dei Lombardi, Baldini&Castoldi
  3. Pier Vincenzo Mengaldo, Storia della lingua italiana: Il Novecento
  4. Andrea Maietti, Com'era bello con Gianni Brera
  5. Giampiero Barrocu, Le immagini letterarie nel calcio
  6. Andrea Maietti, Il calciolinguaggio di Gianni Brera

Ligam in sü la red[Modifega | modifica 'l sorgent]