Crocus biflorus
|
Chest artícol a l'è scricc in Lumbàrt, ortograféa bresàna moderna. |
| Crocus biflorus Miller | ||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| or.: maìgola | ||||||||||||||||||
 | ||||||||||||||||||
| Classifigazion sientífiga | ||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||
| Nomm binomial | ||||||||||||||||||
| Crocus biflorus Miller, 1768 |
El Crocus biflorus Miller (en Bresà: Maìgola) l'è 'na piànta erbàcea, perène, che la fa part de la famìa botànica de le Iridaceae. L'è tìpica la sò fiuridüra 'ntrà la fì de l'envéren e 'l prensépe de la primaéra.
Etimologìa[Modifega | modifica 'l sorgent]
El nòm del zèner (Crocus) el vé del gréco Kròkos, che völ dì “fil de téla” e 'l se referés ai stìgmi bèi lónch e vizìbii en sèrte spéci de chèsto zèner.
El nòm de la spéce (biflorus) el vé del fat che àle ólte el se prezènta condèna 'nfiurescènsa compunìda de dù fiùr.
El nòm scentìfich de chèsta piànta l'è stat definit del botànich scosés Philip Miller.
Descrisiù[Modifega | modifica 'l sorgent]
L'altèsa de la piànta la vària de 12 a 20 ghèi. La fùrma biològica l'è "geofita bulbùza" (G bulb), che völ dì che l'è 'na piànta erbàcea perène che la g'ha i böcc sotatèra. Endèla stagiù mìa favorévola, la g'ha mìa órghègn aèrei e i böcc i se tróa riparàcc déter endèl bùlbo (órghen de risèrva che töcc i agn el trà fò gamp, fòie e fiùr nöf).
Raìs[Modifega | modifica 'l sorgent]
Le raìs i è de tìpo fascicolàt e le se fà sö a la bàze del bùlbo.
Gamp[Modifega | modifica 'l sorgent]
- Part ipogèa (sóta la téra): la part sotatèra del gamp la consìste 'ndèn bùlbo a fùrma de öf, töt enciurciàt sö en tòneghe cartàcee maròn-feruginùze; endèla pàrt piö àlta le fìbre i è sitìle (0,1 mm) e i è mitìde a fùrma de reticolàt.
- Parte epigèa (sùra la tèra): la part aèrea l'è 'n gamp cürt cürt o adiritüra inezistènt cilìndrich che 'l pórta diretamènte 'l fiùr. El bùlbo l'è grant 1,5 – 2 ghèi.
Fòie[Modifega | modifica 'l sorgent]
La piantìna la trà fò póche (de 3 a 7) fòie bazài (o radicài) che pàrt diretamènte del bùlbo sotatèra. Le g'ha 'na fùrma lineàr-laminàda ma sitìla condèna rìga 'n mès longitudinàl piö ciàra (l'è 'na scanaladüra); la pàgina superiùra l'è de culùr vért scür, chèla inferiùra la tìra al biànc; l'òrlo l'è apéna apéna riultàt endré, la pàrt terminàl i è arcuàde e riultàde 'n zó. Ghe sarès apò a dèle fòie inferiùre ma de sòlit le se rödés a guàine ciàre ciàre. La larghèsa de la làmina de la fòia l'è de 'n milìmetro o dù. En longhèsa la pöl pasà fò 'l fiùr, ma de póc.
Enfiurescènsa[Modifega | modifica 'l sorgent]
La 'nfiurescènsa l'è furmàda de sòlit de 'n fiùr apéna (de rar i pöl véser de 2 'nfìna a 5), i g'ha mìa udùr e i è 'nciurcàcc sö e dò o trè spàte membranùze. La fùrma l'è chèla de 'n tüvo drit e lónch che 'nsìma el se dèrf en 6 segmèncc (tépali).
Fiùr[Modifega | modifica 'l sorgent]
La strütüra del fiùr l'è chèla tìpica dei monocotilédoni: en peregóne con tré tépali dópe de tìpo petaloidèo e de culùr biànch o lìla ciàr ciàr. A l'enstèrno i prezènta de 3 a 5 venadüre scüre e longitudinài, a l'intèrno 'nvéce le fàuci i è culuràde de zàlt. La longhèsa del fiùr apéna l'è de 20 a 40 mm.
La fiuridüra l'è 'n primaéra (de febrér a bril), ma 'ndèle zòne piö càlde la pöl anticipà 'nfìna a 'n dezèmber.
Fröcc[Modifega | modifica 'l sorgent]
El fröt l'è 'na càpsula bislónga furmàde de trè vàlve (càpsula triloculàr). La somésa l'è dét endèl fröt l'è nömerùza e l'è furmàda de granì picinì e rotóncc.
Difuziù e hàbitat[Modifega | modifica 'l sorgent]
L'è prezènte 'n pó sö töta la penìzola itàlica ma de maniéra discontìnua (söl versànt adriàtich el gh'è mìa) e piötòst rar; se 'l tróa 'n Sicilia ma 'n Sardegna 'l gh'è mìa. Sö le Alpi se 'l tróa 'ndèle pruvìnce de Cùneo, Bèrghem, Brèsa e Trènt; Endèle ótre zòne l'è sporàdich. Endèl rèst de l'Europa se 'l tróa suratöt endèi Balcani, 'ndèla Türchia europèa e 'ndèla Anatòlia 'nfìna a la Georgia e al nòrt de l'Iran.
Come habitat el preferés i pracc sèch; ma apò a le praterìe ràze de le culìne 'nfìna al lièl subalpìno ('nfìna a 1200 méter) e 'ndèi bósch de rùer sub-mediterànei. La crès de preferènsa söi teré calcàrei có 'n pH bàzich e póch o médio nütrimènt. El teré 'l g'ha de éser piötòst sèch.
Sinònim[Modifega | modifica 'l sorgent]
- Crocus adamii J.Gay
- Crocus alexandri Nicic ex Velen.
- Crocus annulatus Herb.
- Crocus argenteus Sabine
- Crocus circumscissus Haw.
- Crocus italicus Gaudin
- Crocus lineatus Jan
- Crocus minimus Hook., non DC.
- Crocus pestalozzae Boiss.
- Crocus praecox Haw.
- Crocus pusillus Ten.
- Crocus tauricus (Trautv.) Puring
- Crocus weldenii Hoppe & Fürnr.
Pusìbil cunfuziù[Modifega | modifica 'l sorgent]
- Crocus weldeni Baker – Zaferà de Welden: se 'l conós perchè la g'ha mìa le fàuci zàlde e i fiùr i è piö picinì; endèla penìzola itàlica se la tróa apéna 'ndèla Pruvincia de Trieste.
- Crcus reticulatus Steven – Zaferà de Trièste: se 'l conós perchè 'l g'ha sèmper en fiùr apéna, ma suratöt perchè le tòneghe del bùlbo i è reticolàde 'n maniéra bèla evidènta (màe có fìbre bèle gròse, 'nfìna a a 0,3 mm). Pò a chèsta spéce se la tróa apéna a l'estrémo est de la penìzola itàlica (Carso Triestì) e fórse 'ndèna quach zòna del cèntro de l'Itàlia.